zamek krzyżacki w Gniewie

Zamki w Państwie Krzyżackim

Państwo zakonu krzyżackiego utożsamiane jest z zakonem krzyżackim, całkiem zresztą słusznie, ale nie są to pojęcia tożsame. Oprócz własnego państwa w Prusach Krzyżacy mieli wiele innych posiadłości w wielu krajach, głównie na terenach niemieckojęzycznych i w Czechach. Kiedy Krzyżacy uzyskali status papieskiego lenna dla podbitych ziem Prusów, to przystąpili bardziej intensywnie do rozszerzania swoich zdobyczy terytorialnych. Na podbitych ziemiach umacniali swoja obecność poprzez budowę zamków drewnianych z ziemnymi umocnieniami. Była to naturalna praktyka, ponieważ permanentna wojna generował ogromne koszty, a zamki drewniane były znacznie tańsze niż murowane Ponadto zamki drewniane budowało się szybko, więc bez zbędnej zwłoki mogły ochraniać zagarnięte terytorium. Dopiero kiedy Krzyżacy ostatecznie zwalczyli opór Prusów, czyli po ok. 1280 roku, zaczęli budować zamki murowane.

Budowa zamków murowanych wymagała kilku lat przygotowań, bo należało zgromadzić kamienie na fundamenty i cegły wypalane z gliny na mury. Potrzeba było również dużo drewna na stropy i więźby dachowe oraz elementy kute z żelaza na okucia, kraty, zawiasy itd. Jednym z większych zamków na lewym brzegu Wisły był zamek w Gniewie (wiecej – https://discover.pl/zamek-w-gniewie/), którego budowę zaczęto po 1290 roku jako przyszłą siedzibę komtura gniewskiego. Budowa zamku trwała ok. 40 lat. Zamek został zajęty przez wojsko polskie w 1410 roku, później powrócił w ręce krzyżackie. Pod koniec pierwszej połowy XV wieku przebudowano zamek budując nową bramę wjazdową z przedbramiem i powiększając kaplicę. Przystosowano również zamek do obrony w warunkach użycia broni palnej i armat, budując również ufortyfikowane przedzamcze. Przy okazji zmieniono układ wnętrz w skrzydle północnym. W czasie wojny trzydziestoletniej zamek przechodził różne koleje, był przejściowo w rękach polskich, a ostatecznie pod koniec 1463 roku przeszedł ostatecznie w polskie ręce. Remont zdewastowanego zamku przeprowadzono dopiero w połowie XVI wieku, wcześniej ograniczając się do niezbędnych prac zabezpieczających. Zamek był siedzibą polskich starostów, którzy dbali o niego jak o warownię, ale raczej nie mieszkali w nim. W czasie zaboru pruskiego zamek zamek wielokrotnie przebudowywano, wykorzystywano go jako więzienie. W 1921 roku, już w Polsce, zamek spłonął, a odbudowano go dopiero po II wojnie światowej. Niestety 50-metrowej wieży rozebranej w XIX wieku nie odbudowano.

Zamek w Kwidzynie
Zamek w Kwidzynie

Struktura państwa krzyżackiego była taka, że znaczna część obszaru należał a do biskupów jednej z czterech diecezji. Pod koniec XIII wieku biskupi wydzieli z własnych trenerów mniejsze majątki, którymi zarządzały kapituły. Ponieważ jednak państwo krzyżackie stanowiło jedną polityczna całość, to również na terenach biskupich i kapitulnych budowano zamki obronne. Jednym z bardziej znanych, chyba z racji ogromnego gdaniska, jest zamek kapituły pomezańskiej w Kwidzynie (https://discover.pl/zamek-w-kwidzynie/). Jego budowę rozpoczęto w pierwszej połowie XIV wieku wg standardowego planu ogólnego zamków krzyżackich, czyli była to czteroskrzydłowa budowla z wewnętrznym dziedzińcem i wieżami narożnymi. W drugiej połowie do zamku dobudowano katedrę, a jedną z zamkowych wież przebudowano na wieżę kościelną. W Kwidzynie istniał również zamek Biskupi zniszczony w czasie wojny w 1525 roku. W czasie zaborów zamek był wykorzystywany jako więzienie, ale jeszcze pod koniec XVIII wieku podjęto decyzję o częściowej rozbiórce, której zaprzestano dopiero po kilkudziesięciu latach. Obecnie w zamku mieści się muzeum.